Paranın İcadı Ne zamandır? Parayı Kim Buldu?

Geçmişten günümüze insanlar her çağda, her devirde, birbirleri ile bir şeyler alıp-verme, yani takas etme halindedir. Bu insan doğaının en büyük bir özelliği olan “egoizm” neticesinde ortaya çıkmıştır. Karşılığını almadan bir şey vermeme mantığı insanoğlunu takas yoluna itmiştir. Tabiki de bu takaslar 1-1 oranında olmamıştır hiç bir zaman. 1 kg et ile 4 kg sebze gibi, mala harcanan emeğe göre değer biçilmiştir. Malum Lidyalılar’dan sonra ise para, o zamandan günümüze her türlü ortamda her türlü hizmet için ödenen bedel olarak  hayatımızda yer edinmiştir.

Lidyalılar

Yıkılan Frigyalılardan sonra Kral Gigges zamanında M.Ö. 687 yılında, Anadolu’nun batı taraflarında, Gediz ve Menderes nehirlerinin arasında, Lydia (Lidya) adındaki bağımsız, günümüzde kullandığımız paranın icadının yapılacağı yer olan devlet kurulmuştur. Lidya’nın başkenti ise günümüzde Manisa-Salihli civarlarına tekabül eden  Sardes şehridir. Sardes, o zamanların en varlı en zengin şehirlerindendi. Kral yolu adıylada bilinen; Asya taraflarından gelen malların Ege Denizi üzerinden Avrupa kıtasında bulunan  önemli limanlarına taşınması sayesinde oldukça  yüksek seviyelerde gelir elde etmekteydiler. İşte bu ticaret ve ticari yol sayesinde Lidyalılar, bilinen bütün dünya devletleri ile ticari ilişkiler içinde olmuştur. Ellerinde olan bu ticari faaliyetlerin etkisi ile lidyalılar teknolojik, kültürer ve daha bir çok konuda komşularından daha üstün bir konuma gelmişlerdir. Bunun yardımıyla ise Lidya Krallığının sınırları doğuda, günümüz Kızılırmak taraflarına kadar genişlemiştir. Ticaret, para bulunana kadar mal değişimi yani takas ile bir üsre ilerledi. Fakat bir zaman sonra bu insanları tatmin etmemeye başlamıştı. İnsanlar artık emeklerinin karşılığını mal mülkten ziyade, biriktirilebilir bir araç ile yapılmasını istiyorlardı. Bunun sonucunda ise dönemin kralı Gigges, günümüzde ilk para olarak kabul edilen ve insanların birbirleri ile mal ve mülk dışında ticari ilişkilerinden kullanabileceği bir araç olacak olan parayı ürettirmiştir.

Para Nasıl Bulundu

Paranın icadı, tarihi kesin olmamakla birlikte M.Ö VII yıllarında, Lidyalılar’a dayanır ve ilk olarak da onlar tarafından kullanılmıştır. Lidyalıların bu buluşu ise insanlık tarihinin en önemli buluşu olarak kabul edilmektedir. Para, Lidyalıların başkenti olan Sardesin tam ortasından akmakta olan Paktalos nehrinde ki alüvyonlarda bulunmakta olan, altın ve gümüşün karışımı elektron madeninden üretilmiştir. İlk paranın üzerinde ise krallığın sembolü olan aslanbaşı sembolü bulunmaktaydı. İlk üretilen paralar muhtemelen Lidya kralı Gigges dönemi aitti. Bu basılan paraların daha iyi bir duruma getirilmesi, elektron yerine altın ve gümüş kullanılmaya başlanması ise kral Kroisos döneminde olmuştur.

Lidyalılar o dönemlerde batı medeniyetleri ile çok iyi ticari ilişkiler içindeydi. Yunanlılarla da ticari ilişkileri olmasının yanı sıra dini birliğede sahiptiler. Diğer medeniyetlerle olan bu ilişkiler, paranın icadı ve kullanılmaya başlanması ile dahada ileri seviyelere taşınmış ve ticaret daha da kolaylaşmıştır. Yunanistanda o zamanlar basılan paraların gümüşten olma mecburiyeti vardı. Bu paralar gümüş vasıtası ile değerlendirildiği için polis tarafından damgalanıp güvence altına alınmaya çalışılmıştır. Büyük İskender Atinayı işgal ettikten sonra ise burda yeni bir para tedavüle girmiştir ve kullanılmaya başlanmıştır. O zamanlar Atinada ki piyasa ve ticari yapı, Akdenizde paranın merkezi olmasını sağlamıştır.

Tabi ki paranın kullanımı sadece Lidya Krallığı ile sınırlı kalmamış ve bütün dünyaya zamanla yayılmıştır. M.Ö 180 yıllarında Romalılar ilk gümüş parayı basıp kullanmaya başlamışlardır. İslamiyet döneminde ise ilk para HZ. Ömer döneminde bastırılmış ve kullanılmıştır. Bu paraların ön yüzünde “Mücahidün Sebilliah Sultan Orhan”, arka yüzünde ise “Duribe fi Bursa” yazmaktaydı. Dünyada ki ilk büyük darphane ise İstanbulda Fatih Sultan Mehmet tarafından kurulmuştur.

Tabi ki para günümüzde sadece madeni değil, kağıt yanı “banknot” biçiminde de kullanılmaktadır. Tarihde ki ilk kağıt para 806 yılında Çin’de basılmış ve kullanılmıştır. Amerika’da 1690, Avrupa’da ise İsveç’de 1660 yılında kağıt para basımı ve kullanımı başlamıştır. Ülkemizde ise ilk olarak 1840 yılında, Sultan Abdülmecit döneminde basılmıştır. Cumhuriyet devrinde ise 1924 yılında 100 paralık kağıt paralar basılmıştır.

Paranın Esas İşlevi

Para, geçmişten günümüze bir emek karşılığı, bir statü göstergesi, hatta ülkelerin ekonomisinin temeli olarak kullanıldı. Fakat paranın asıl kullanım amaçları ise şöyle:

• Paranın değişim aracı fonksiyonu; Para bir emek karşılığı, hak ölçüsüdür. Altın karışılığında para kullanan bir devlet, ne kadar kağıt para piyasaya sürdüyse, merkez bankasında da aynı miktarda altın stoklaması gerekmektedir. İşte tamda burda paranın bu işlevi ortaya çıkar. İki malın değişiminde para, üçüncü mal olarak ortaya çıkar. Para verilip A malı alınır ve başka bir yerde ve zamanda ise para verilip B malı alınır.
• Paranın hesap ve değer birimi olması; Bu, paranın değişim aracı olmasından kaynaklanmaktadır. Farklı malların değişiminde değişim oranları para ile ölçülür.
• Paranın değer biriktirme ve spekülasyon görevi; Para ile arz ve talep rahatlıkla karşılanır. Para sermaye birikimi ve yatırım aracı olarak kullanılır.
• Paranın iktisadi bir politika olması; Gelişmiş ekonomilere sahip ülkeler parayı, faiz oranlarını ve para arzını kontrol ederek parayı bir iktisadi politika aracı olarak kullanırlar.

Para Nedir ve Aslında Ne Kadar Değerlidir ?

Bu soru aslında sorulması gereken bir sorudur. Çünkü “para” kavramı sabit, değişmeyen bir unsur değildir. Dünya borsalarında her gün değişen “para”, aslında ait olduğu ekonomilerin gücünü ve zenginliğini göstermektedir. Paranın esas olayı da budur. Bu olay parayı ilk bulan Lidyalılar’dan beri böyledir. Örneğin çeşitli madenlerin alaşımından yapılan metal (madeni) para, eritildiğinde, kendi değeri kadar bir metala alaşımına sahiptir ve satıldığında o kadar değer biçilir. Yani 1 TL’yi eritip satarsak, demirci bize 1 TL verecektir. Peki kağıt para ? Kağıt para ise demin söylediğim gibi devletin ekonomisini yansıtır. Yani devlet tarafından basılan bu para, devlet bütçesinde bulunan altının aslında kağıt üzerindeki halidir. İşte bu yüzden her kağıt paranın üstünde seri numarası olur. Çünkü bütçesinde o an tam ne kadar para olduğunu sadece devlet bilebilir ve elbetteki sahtecilerinde önüne geçmek istemektedir. Ama günümüzde para söylediğim gibi devlet bütçesindeki karşılığı cinsinden değil, borç karşılığı olarak değer görüyor. Şöyleki, her devlette para basmaya yetkili bir merkez banka bulunmatadır. Bu merkez banka paranın basımını kontrol etmekte ve ticari diğer bankalar aracılığı ile pisyasaya sürmektedir. Ticari bankalar ise aldıkları bu paranın karşılığı olarak sanal ortamda bundan daha fazla para yaratarak müşterilerine verirler. Yani şu an elimizde tuttuğumuz paranın asıl kaynağı yine biziz.

Para Sahteciliği

Her dönemde sahte para basılması adına ağır cezalar uygulanmaktadır. Günümüz paraları, sahteciliklerin önüne geçmek için bir çok güvenlik unsurunu üzerinde barındırır;

• Girintili Baskılar
• Güvenlik şeritleri
• Su işaretleri
• Hologramlar
• Eğildiği zaman oluşan renk değişimi
• Şeffaflık oranı
• Kullanılan özel ince kâğıt ve özel ince kâğıt malzemeleri
• Parlak bant şeritler / Değişen renkler
• Küçük baskı yazılar
• UV-Florans
• Kızılötesi: Emilim ya da IR-Florans-Özelliği
• Özel kâğıt
• M-Özelliği – Bu yöntem ise para üzreinde bulunan bir tabaka sadece özel bir araç ile okutulur ve gerçekliğine bakılır.

Para Lidyalılardan günümüze çok değişimler geçirdi ve evrimleşti. Her ne kadar değişirse değişsin, para hala ve daha uzun bir süre her işimizde ihtiyacımız olacak olan tek araç gibi görünüyor.